Buổi sáng, tụ tập ngồi đọc báo, thấy tin một em sinh viên đại học ra trường có bằng loại giỏi, cộng với cái thẻ đảng viên mà bị hắt hủi. Mấy cha bức xúc chửi rùm. Nào là quan liêu, nào là lãng phí chất xám…Còn mình thì thấy chuyện này xưa quá rồi. Hai mươi năm trước, với khí thế hừng hực khi vừa ra trường, cũng một bằng đại học (hổng phải loại giỏi- thường thôi), cũng một thẻ đảng viên (chính xác là dự bị), xách 2 thanh gươm đi kiếm việc một cách hào hùng. Sau 6 tháng, nộp vô 8 cơ quan nhà nước, cuối cùng tui đi làm cho một công ty nước ngoài (?)
Lúc đầu tự tin nộp cho công ty xuất nhập khẩu, sau đó làm lại gửi cho công ty thương mại, thất bại gửi cho công ty thủy sản, chán nản nộp tùm lum…Khi nộp đơn vô mấy cơ quan. Ai cũng hẹn. Ai cũng nói chắc ăn. Mà mình cũng tự thấy chắc ăn vì lúc đó học đại học cũng hiếm mà có thẻ đảng còn hiếm hơn, mà mình thì có 2 cái. Phòng tổ chức công ty nào cũng trầm trồ: tốt quá. Làm mừng hụt hoài. Cái đơn cuối cùng nộp cho một cơ quan đo đạc ruộng đất gì đó mà tay trưởng phòng tổ chức cứ gật gù, rồi lắc lắc.
Một hôm đi ngang văn phòng công ty nước ngoài (lúc đó mình mới “mở cửa” cho họ đầu tư), vô hỏi thì được phỏng vấn ngay, khỏi cần hồ sơ, nộp sau đi. Phỏng vấn xong họ hỏi tuần tới đi làm được không, mình vặn lại: mai được không. Thế là hôm sau đi làm. Cả chục năm sau mới thấy mình ngu quá trời… Một ông bạn nói: hồi đó mày chỉ có thể đi làm ở xưởng cưa mà thôi. Tại sao vậy? Với mấy công cụ đó mày vô làm người ta sẽ nghĩ là vô để cưa ghế. Vì thời đó, các xếp chỉ có 1 trong 2 thứ thôi; mà mày có cả hai nên bị từ chối là phải! Quả là, hồi đó mình ngu thiệt. nhưng mà thôi, chuyện “Tái ông mất ngựa” đó mà.
Sau gần 20 năm làm cho các công ty, tổ chức nước ngoài, một hôm thấy chán kiếp “lê dương” bèn khăn gói theo tiếng gọi chiêu mộ hiền tài về công ty trong nước. Bạn bè người vổ tay, người chửi rủa, kẻ ái ngại… Nhưng đã quyết chí rồi, mình đã ở tuổi “bất hoặc” chứ đâu còn tuổi “nhi lập” nữa đâu. Một thằng bạn cùng chí hướng, đã từng về làm cho công ty trong nước, khuyên nên đi chích ngừa. Vì chắc chắn sẽ bị mang thương tích đầy mình. Nó nói vai em chai cộm vì thường xuyên chích ngừa uốn ván đấy. Vậy mà giờ đây nó cũng đầu hàng rồi. Lúc ấy, nhiều người phán như đinh đóng cột rằng không quá 6 tháng mình sẽ phải dọn nhà lần nữa. Thực tế khác hẳn, hơn một năm sau mình mới đi tìm chốn khác dung thân(!).
Rõ ràng cái văn hóa, cung cách làm việc, cách chịu trách nhiệm, cách ra quyết định của mỗi công ty đều có một sự khác nhau; nhưng nếu chỉ so sánh 2 nhóm: các công ty trong nước và các ông ty nước ngoài thì sự khác biệt là điều dễ thấy nhất. Các phương cách quản lý theo mục tiêu, lấy sự hoàn thành mục tiêu làm thước đo và phương thức lấy sự tuân thủ và vâng lời làm tiêu chuẩn đánh giá. Sự sáng tạo trở nên xa xỉ và trách nhiệm thì mơ hồ vì là của đám đông. Có người nói ngần ấy năm làm việc cho các công ty, tổ chức nước ngoài đã làm mình hư, mất khả năng thích nghi. Thật vậy, khó mà thích nghi khi sự khác biệt là quá lớn. Nhiều người cho rằng nếu đã làm cho công ty nước ngoài thì đừng làm cho công ty trong nước nữa và ngược lại, nếu xưa nay chỉ làm cho công ty trong nước thì đừng vô làm cho công ty nước ngoài.
Người nước ngoài hay nói: title, free of charge. Chức vụ là thứ cho không. Còn ở ta thì chức vụ là kết quả của một quá trình tích lũy chứ đâu có khơi khơi. Vì vậy, chức vụ là cái quý lắm, phải giành mới có và có thì phải giữ. Và, cũng là dễ hiểu thôi, khi người gạt phắt ngay những mối đe dọa dù là tiềm ẩn, có khả năng ảnh hưởng đế cái chức vụ quý giá. Vì vậy, em sinh viên gì đó ơi, em chỉ nên tự trách mình.
